fZSYE. Error 522 Ray ID 739c5d95aadeb7d9 • 2022-08-12 214001 UTC AmsterdamCloudflare Working What happened? The initial connection between Cloudflare's network and the origin web server timed out. As a result, the web page can not be displayed. What can I do? If you're a visitor of this website Please try again in a few minutes. If you're the owner of this website Contact your hosting provider letting them know your web server is not completing requests. An Error 522 means that the request was able to connect to your web server, but that the request didn't finish. The most likely cause is that something on your server is hogging resources. Additional troubleshooting information here. Cloudflare Ray ID 739c5d95aadeb7d9 • Your IP • Performance & security by Cloudflare Kategoriler 9. sınıf Fizik, Fizik, Fizik Bilimine Giriş 9. SınıfKuvvet, hız gibi bazı büyüklükleri belirtmek için yön de gereklidir. Oysa kütle, uzunluk gibi büyüklükler için böyle bir koşul yoktur. Bu nedenle fizikte büyüklükler skaler ve vektörel olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Belirtirken yön gerektirmeyen, yalnızca bir sayı ve birimle belirtilebilen büyüklüklere skaler büyüklük, sayı ve birimin yanında bir de yöne sahip olan büyüklüklere vektörel büyüklükler bazı büyüklüklerin ifade edilmesi sırasında büyüklüğün sayısal değeri ve biriminin yazılması yeterli olur. Bu tür büyüklüklere skaler büyüklükler denir. Skaler büyüklüklerde yön sıcaklığı 24°C dir. Sınav süresi 45 dakikadır. Onur’un kütlesi 44 kg dır. Motorun gücü 100 watt örneklerde ölçü sayısını ve birimini belirtmek büyüklüğün tam olarak ifade edilmesi anlamına gelir. çünkü sıcaklık, zaman, kütle, güç, skaler büyüklükler ise yalnızca ölçü sayıları ve birimlerinin verilmesi ile tam olarak ifade edilememiş olur. Bu tür büyüklüklerde sayı ve birime ilave olarak yön de belirtilmelidir. Bu tür yönlü büyüklüklere vektörel büyüklükler büyüklüklere hız, ivme, yer değiştirme, ağırlık, kuvvet örnek olarak verilebilir. Vektörel büyüklükler vektör adı verilen yönlü doğru parçaları ile vektörün,1 Doğrultu 2 Yön 3 Büyüklük 4 Başlangıç Noktası olmak üzere dört özelliği ve yön aynı kavramlar değildir. Her doğrultuda iki yön vardır. Örneğin kuzey güney bir doğrultu, kuzey bir yön, güney başka bir ve Vektörel Büyüklükler Tonguç Facebook Twitter Youtube WhatsApp Fizikte Modelleme Nedir? Sıcaklık Ölçekleri Güç Konu Anlatımı ve Çözümlü Örnekler Fizik ve Bilim Araştırma Merkezleri 9. Sınıf Sürtünme Kuvveti 9. Sınıf Fiziğin Diğer Disiplinlerle İlişkisi 9. Sınıf Fizik, ölçme ve gözleme dayalı bir bilimdir bu nedenle ölçülen değerlerin doğru ve anlaşılır ifade edilmesi önemlidir. Fizikteki büyüklükler skaler ve vektörel diye iki bölüme ayrılır Skaler Büyüklükler Sayısal büyüklüğü ve birimi ile tam olarak tanımlanabilen büyüklüklere skaler büyüklükler denir. Sıcaklık, enerji, hacim, kütle, yoğunluk, uzunluk gibi büyüklükler skalerdir. Vektörel Büyüklükler Yönü, büyüklüğü ve birimi ile ifade edilen büyüklüklere vektörel büyüklük denir. Hız, yer değiştirme, kuvvet, ivme gibi büyüklükler vektörel büyüklüklere örnektir. Skaler Büyüklükler Sadece sayısal değer ve birim kullanılarak ifade edilebilen büyüklüklerdir. Örneğin,3 kilogram kütle, 0,5 amper akım, 1 litre hacim skaler büyüklüklerdir. Vektörel Büyüklükler Sayısal değer ve birime ek olarak yön ile ifade edilebilen büyüklüklerdir. Örneğin, Güneye 4 m/s hız, yerin merkezine doğru 5 Newton kuvvet, +x yönünde 10 metre yer değiştirme vektörel büyüklüklerdir. Yalnız bir sayı ve bir birim ile belirtilebilen büyüklüklere skaler büyüklük denir. Temel büyüklüklerin tamamı skaler büyüklüktür. Kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık gibi büyüklükler bir tek sayısal değerle ifade edilebilir. Örneğin balkondan atılan bir top için "yere düşmesi süresi 2 s sürdü" denilmesi yeterlidir. Düşme süresi ile ilgili başka bir niceliğin bilinmesine gerek yoktur. Sayı ve birimin yanında bir de yöne sahip olan büyüklüklere vektörel büyüklük denir. Vektörel büyüklüklerin ifade edilebilmesi için bir sayı ve birim yeterli değildir. Örneğin şut çekildiğinde, “top 60 km/h hızla hareket etti" denilmesi yeterli değildir. Acaba top kaleye doğrumu yoksa orta sahaya doğru mu gitmektedir? Yani topun hareket yönü de belirtilmelidir. Kuvvet, hız, ağırlık gibi büyüklükler vektörel büyüklüktür. Vektörel büyüklükler belirtilirken ok ile gösterilir. Okun yönü vektörel niceliğin yönünü, büyüklüğü ise vektörel niceliğin büyüklüğünü belirtir. Sadece ölçü değeri ve birimi ile ifade edilen niceliklere skaler büyüklük denir. Skaler büyüklükler doğrultu ve yön belirtmez. Örneğin “Bir kap içerisinde 3 litre süt var.” ifadesinde 3, ölçüm değerini; litre, ölçü birimini verir. Bu bilgiler ölçülen nicelik hakkındaki tüm bilgileri kapsamaktadır. Doğrultu ve yön bilgisine ihtiyaç duyulmaz. Skaler büyüklüklerin toplanması ya da çıkarılması gibi işlemlerde temel aritmetik işlemler kullanılır. Örneğin içinde 3 litre süt bulunan kaba, 4 litre süt eklendiğinde kaptaki süt miktarı 7 litre olur. Kütle, zaman, uzunluk, hacim, özkütle ve sıcaklık gibi büyüklükler skaler büyüklüktür. Birden fazla vektörün yerine kullanılabilecek tek vektöre bileşke vektör adı verilir ve R sembolü ile gösterilir. Bileşke vektör, vektörlerin belirli kurallarla toplanmasıyla elde edilir. Vektörel işlemlerde vektörlerin büyüklüğünün yanı sıra yönü de dikkate alınır. Birbirine paralel olan vektörler sayı doğrusundaki rakamlar gibidir. Rüzgârın saatte 18 km süratle estiğini söylemek yeterli bir bilgi değildir. Kuzeydoğudan saatte 18 km hızla rüzgâr estiği söylendiğinde ise rüzgârın hangi yönden estiği anlaşılır. Rüzgârın yönü ve hız değeri balıkçıların, denizcilerin, pilotların, dağcıların ihtiyaç duyduğu bir bilgidir. Yönlendirilmiş doğru parçasına vektör, ölçü değeri ve birimin yanı sıra doğrultu ve yön bilgisini de içeren büyüklüklere vektörel büyüklük adı verilir. Kuvvet, ağırlık, yer değiştirme, hız, ivme, elektrik alan ve manyetik alan vektörel büyüklüklere verilebilecek örneklerden birkaçıdır. Yer değiştirme vektörel bir büyüklüktür. K noktası vektörün uygulama noktası yani hareketin başlangıç noktasıdır. L noktası vektörün bitiş noktasıdır. KL doğrultusundaki okun yönü vektörün yönünü yani hareketin yönünü gösterir. Köpeğin doğu-batı doğrultusunda doğu yönünde yaptığı yer değiştirmenin büyüklüğü 1 m'dir. Vektörel niceliklerin toplanması günlük hayatta birçok yerde kullanılmaktadır. Örneğin uçakların ve gemilerin koordinat sistemlerinde, gemilerin sefer seyrinin belirlenmesinde, coğrafi konumun belirlemesinde ve günlük hayatımızda yaptığımız birçok eylemde vektörlerin toplamından faydalanılır. Bileşke kuvvet bir cisme etki eden kuvvetlerin vektörel toplamıdır. Cisim bileşke kuvvet yönünde hareket eder. Örneğin birden fazla kişiyle yolda kalmış bir arabayı itmeye, evdeki bir dolabı çekmeye çalışırken arabaya ve dolaba kuvvet uygulanır. Araba ve dolabın hareketi uygulanan kuvvetlerin vektörel toplamına yani bileşkesine bağlıdır. Hayvanların en basit skaler ve vektörel nicelik anlayışları onların doğada yaşayabilmeleri için gereklidir. Örneğin avcı hayvanlar, rüzgârın ve avının hızlarının büyüklüğünü ve yönünü göz önüne alarak hareket ederler. İnsanlar ise bu kavramları oldukça geliştirip bir araç gibi kullanmaktadırlar. Bu temel kavramların net anlaşılmamasından ortaya çıkan belirsizlik, ne yazık ki ders kitaplarında kendisini apaçık göstermektedir. Temel bilimlerin her alanında kullanılan bu kavramları ele alarak en iyi anladığımızı varsaydığımız bilgilerimizi sorgulamaya çalışalım. Aşağıda bazı ders kitaplardan, bu kavramlara ilişkin yapılan alıntılar sorunu ortaya koymamız açısından iyi birer örnek olacaktırlar Orta öğretim ders kitaplarından bir örnek; Lise 2 fizik ders kitabı 2004 Sayısal değeri ile birimi verildiği zaman, büyüklüğü hakkında yeterli bilgiye sahip olduğumuz büyüklüklere skaler büyüklükler denir. ’ Büyüklüğü sayısal değeri, başlangıç noktası, doğrultusu ve yönü ile ifade edilen büyüklüklere vektörel büyüklük denir. ’ Özel dershane kitaplarından bazı örnekler ; 1. Yeni öğretim sistemine göre 10. sınıflar için ÖSS Fizik kitabı Skaler büyüklük Büyüklüğü ve birimi olan niceliklerdir. ’ Vektörler Uygulama noktası, doğrultusu, yönü ve şiddetiyle belirlenen büyüklüklere vektörel büyüklük denir. ’ 2. Özel dershane kitabı 2005 Sayısal büyüklükler Bir sayı ve bir birim ile tanımlanabilen büyüklüklere denir. ’ Vektörel büyüklükler Bir sayı ve bir birim ile tanımlanamayan ayrıca yönlerinin de belirtilmesi gerekli olan büyüklüklere denir. ’ 3. Özel dershane kitabı yeni öğretim sistemine göre ÖSS Fizik 1999 Skaler büyüklükler Sadece sayısal bir değer ve birimle bilinebilen büyüklüklere skaler büyüklükler denir. ’ Vektörel büyüklükler Şiddeti yanında yönü, doğrultusu ve başlangıç noktasıyla belirlenebilen büyüklüklere vektörel büyüklük denir. ’ 4. ÖSS ve ÖYS için Fen bilimleri soru bankası 1997 Hiçbir büyüklük veya fiziksel nicelik anlatılmıyor. Yalnızca sorular içeriyor. 4 yıllık lise programına göre, Fizik, Üniversiteye hazırlık, Okula yardımcı, Lise 1, 2006 Skaler ve vektörel nicelikler anlatılmamakta, fakat doğal olarak, konu içinde kullanılmaktadır. Üniversiteler için Fizik, Gettys, Keller, Skove çeviri-1993 Skaler büyüklükler Skaler, uygun bir birim ve tek bir sayı ile gösterilebilen bir niceliktir. ’ Vektörel büyüklükler Vektör, boyu büyüklüğü ve yönü olan bir niceliktir. Bir vektörü belirtmek için, birimi belirlenmiş bir sayıdan daha fazlası gerekir. ’ Bazı kitaplarımızdan almış olduğumuz bu anlatımlarda skaler niceliklerin tanımları doğru ve birbirine benzer şekilde verilmektedir. Vektörlerin anlatımında ise dikkati çeken ortak özellik, büyüklük bazen yanlış olarak şiddeti şeklinde kullanılmakta ve yöndür. Üniversite ve bazı dershane kitaplarında ek olarak biriminin de olmasına işaret edilmektedir. Bu ifadeler doğru ama bazen gereğinden fazla ve bazen deeksiktir. Lise 2 fizik ders kitabında ise yönünün, başlangıç noktasının ve doğrultusunun bilinmesinin gerekli olduğu belirtilmiş ama biriminin olması vurgulanmamıştır. Diğer kitaplarda ise büyüklüğe ve yöne ilave olarak başlangıç noktası, doğrultusu gibi bazı ifadeler kullanılmıştır. Skaler ve vektörel büyüklükler matematikte ve fizikte çok yaygın olarak kullanılırlar. “Büyüklüğün büyüklüğü” gibi garip bir ifade kullanmamak için, genel olarak, fiziğin iyi anlaşılmamasından kaynaklanan “büyüklüğün şiddeti” gibi bir ifade kullanılmaktadır. Matematikte, büyüklüğün sayısal değeri sadece büyüklüğü veya sadece sayısal değeri ifadeleri de yeter, fizikte ise fiziksel niceliğin büyüklüğü veya sayısal değeri ifadelerini kullanmak doğrudur, ayrıca biriminin olduğunu vurgulamaya gerek skaler sadece bir sayıdır. Matematikte ve fizikte skalerin ve vektörün tanımları birbirinden farklıdır. Ama bu farklılıkların belirtilmesi ile ilgili ifadeler ne ortaöğretim ne de özel dershane fizik kitaplarında yer almaktadır. Özellikle vektörler konusu ile ilgili kavramlar sadece ortaokulmatematiği seviyesinde verilmektedir. Fiziksel nicelikler ile ilgili kavramların anlatımlarında pek çok açıdan yanlışlıklar bulunmaktadır. Yanlış kavramlarla, hatalı anlatımlarla başlanan eğitim de ne yazık ki asla doğru ve iyi bir eğitim olamaz. Fiziksel niceliklerin büyüklüklerin, ister skaler olsun isterse vektörel, birimleri vardır. Birimlerinin olması fiziksel nicelikleri birbirlerinden ayırır, skaleri vektörden değil. Bu yüzden fiziksel nicelikleri skaler ve vektörel diye ayırırken birimlerinin vurgulanmasına gerek yoktur. Vektör yönü belirlenmiş bir doğru parçasıdır ve her niceliğin olduğu gibi doğru parçasının da bir büyüklüğü vardır. Bu nedenle bir vektörün büyüklüğünün ve yönünün verilmesi önem taşımaktadır. Yönü olan bir doğru parçasının, doğrultusunun vurgulanmasına gerek yoktur. “Doğrunun doğrultusu” yeni bir anlam taşımamaktadır. Skalerleri de sadece sayı ile değil, doğru parçaları gibi de ve trigonometride kullandığımız figürlerin kenarları, alanları, hacimleri çoğu zaman skaler nicelikler. Bazı kitaplarda karşılaşılan “vektörün başlangıç noktası” ifadesi ise, bir vektörel niceliğin bir başlangıç ve bir uç noktası olması ile kesin bir büyüklüğe sahip olduğunu bildirmek için kullandığından, vurgulanmasına gerek yoktur. Bu düşünce çerçevesinde vektörün başlangıç noktasının ayrıca belirtilmesi uç noktasından daha mı önemli olduğunu gösterir? Tabi ki hayır. Matematikte kullanılan vektörler serbest ve ya uzayda taşınabilen vektörlerdir. Yani bu vektörleri kendisine paralel olarak uzayda istenilen yere taşımak mümkündür. Böyle vektörlerin boyutları ve yönleri aynı ise, bu vektörler eşit vektörlerdir. Fizikte ise hem serbest, hem kaydırılabilen, hem de bağlı vektörler kullanılmaktadırlar. Hız, ivme, yer değişme, kuvvet, kuvvet momenti, fırlama momenti, herhangi bir alanın şiddeti, her hangi bir fiziksel niceliğin akısı ve diğerleri... Örneğin hız, ivme ve akı özel durumlar dışında serbest vektörlerdir. Dönebilen ve farklı malzemelerden oluşan cisimlere uygulanan kuvvet ve onun momenti, fırlama momenti ve yer değiştirme serbest vektörler değiller. Örneğin cisme uygulanan kuvvet cismi deforme etmiyorsa ve parçalara ayıramıyorsa o ve onun momenti kaydırılabilen yalnız kendi doğrultusunda, her iki tarafa vektörlerdir. Deforme edici ve cismi parçalayabilen kuvvet ve onun momenti bağlı vektörlerdir. Örneğin kapılarımızı açıp kapatırken uyguladığımız kuvvetin kendisi ve momenti taşınabilen vektörlerdir, serbest değillerdir. Sıvıların her hangi bir kısmına uygulanan kuvvet her zaman bağlı vektör olarak alınır. Kaydırılabilen vektörler yalnız doğrultusu yönünde taşınabilirler. Böyle vektörlerin yalnızca etki yaptıkları yön önemli iken, bağlı vektörlerin ise hem yönleri hem de uygulandıkları nokta veya yer çok önemlidir. Vektörel niceliğin uygulandığı nokta ve vektörün başlangıç noktaları farklı şeylerdir. Bu fark ancak serbest, kaydırılabilen ve bağlı vektör kavramlarının incelenmesi ile anlaşılabilir ve genelde, ne yazık ki kitaplarımızda bu kavramlar hiç işlenmemektedir. Fizikte kullanılan vektörel niceliklerin bu tür farkları ortaokulda anlatılmalıdır, ama bunları üniversitelerimizin fizik bölümü öğrencileri bile bilmiyorlar. Aynı doğrultunun veya paralel doğrultuların üzerinde bulunan vektörlere doğrudaş colinear vektörler denir. Aynı düzlemde veya paralel düzlemlerde bulunan vektörlere düzlemdeş coplanar vektörler denir. Vektörlerin birbiri ile çarpımı skalerlerlerin çarpımlarından çok farklıdır. Sıfırdan farklı değerleri olan skalerlerin çarpımı her zaman sıfırdan farklı olan yine bir skaler verir. Ama vektörlerin çarpımları bundan farklıdır. İki doğrudaş vektörün skaler çarpımlarının a b cosα büyüklüğü skalerlerin çarpımına benzer, vektörel çarpımlarının a b sinα büyüklüğü ise her zaman sıfıra eşit olur. Serbest düzlemdeş vektörleri de toplamak ve her iki türde çarpmak mümkündür. Ama serbest olmayanlar için bu işlemler her zaman mümkün olmayabilir. Vektörler eksensel sanki vektör ve polar her zaman gerçek olurlar. Biliyoruz ki Uzay koordinat sistemini 3 boyutlu Öklid uzayı üç bir- birine dik doğrultuları olan vektörleri temel alarak belirleyebiliriz. Uzayda polar açıların yönlerini belirlemek için sağ ve sol koordinat sistemleri seçilir. Sağ koordinat sisteminden sola veya tersine, soldan sağa geçildiğinde, polar vektörün yönü 1800 değişir. Örneğin açısal hız polar vektördür. Eksensel vektörlere örnek olarak uzay hızını ve yer değişimini gösterebiliriz. Bilindiği gibi matematik iç çelişkisiz mantığa dayanan ve doğa bilimlerinin aracı olan bir bilimdir. Matematikte skaler ve vektörlere bağlı teoriler, yalnız fiziğin aracı olarak değil, çok daha geniş ve derin şekilde gelişmiştir. Vektörlerle çok sayıda ve çok farklı tür matematiksel analizler yapılmaktadır. Bu analizler de farklı tür vektörlerin özellikleri göz önünde bulundurarak, çizgiler çekilmeden, analitik metotlarla hesaplamalar yapılmaktadır. Biz burada Evrenin çok küçük parçası olan yaşadığımız uzaydaki Öklid vektörlerin bazı özelliklerinden konuştuk. Eğri uzayların geometrisi ve topolojisinde vektörlerin diğer özellikleri de kullanılarak hesaplamalar yapılmaktadır. Ama burada bizim amacımız ortaokul fiziğinde ki skaler ve vektör kavramlarının üzerinde durmak ve bu kavramlara bağlı olan uzantıları hatırlatmaktır. Fizikte en fazla üç normal uzay, dört özel ve genel görelilikteki uzaylar ve altı istatistik fizikteki faz uzayı boyutlu uzaylar kullanılır ve bu uzaylarda genellikle skaler ve vektör alanlar incelenir. Skaler alanlar yöntemi ile incelenen konulara örnek olarak sıcaklık, yoğunluk, yalıtkanlık sabiti, kırılma indeksi ve diğer skalerlerin uzayda ki dağılımlarını ve zamana bağlı olarakdeğişimlerinigösterebiliriz. Vektör alanlarına gelince, akan hava ve sıvıların kendi veya içerdikleri parçacıkların hızlarının, herhangi bir kuvvet alanının elektrik, magnetik, gerilim ve diğerleri incelenmesini örnek olarak gösterebiliriz. Fizik, vektör ve skaler kavramları ve onlara dayanan matematik olmadan zenginleşemezdi. Orta eğitimde vektörler konusu fiziğin, en kolay, her öğrencinin ve öğretmenin en iyi bildiği varsayılan konularından birisidir. Yazarlarımız kitaplarında en iyi bildiklerini elbette en iyi şekilde yazmak için çalışmaktadırlar. Üstelik en iyi ve kesin bilgilerimiz kitaplarda olanlardır. Bu yazıda ele aldığımız temel konularda en iyi bildiklerimiz’ yukarıda gösterdiğimiz gibi ise, diğer konular hakkında bildiklerimiz nasıldır? Özellikle kavramların kesin ve doğru bir şekilde anlatıldığı kitaplarımızın olmadığını biliyoruz. Böyle bilgilerle çağdaş uygarlığı yakalamak ve Atatürk’ün gösterdiği hedefe ulaşmak için çabalıyoruz. Temel konular da bile eksikliklerimiz bulunmakta iken yüksek seviyede bilimsel çalışmalar için çabalamak elbette boşa olacaktır. Bu durum eğitim sistemimizin yeniden ve köklü olarak ele alınıp incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Son düzenleyen nötrino; 4 Nisan 2015 1310 Sebep Mesaj düzeni! Vektör Ne Demektir?Fizikte kullanılan bir ölçme yöntemi olan vektör, doğrultusu, yönü, uzunluğu belirli olan ve bir ok işaretiyle gösterilen doğru çizgilere denilmektedir. Vektörleri tam anlamak için ise skaler büyüklük ve vektörel büyüklüklere ihtiyaç metre, 50 kilogram, 100 newton gibi yalnızca sayılarla ifade edilebilen ve bir birimi olan büyüklüklere skaler büyüklük denir. Skaler büyüklük ise kütle, sıcaklık, güç, zaman, iş olarak incelenmekte. “Kamyon çarşıdan kahveye doğru saatte 100 kilometre hızla geliyor.” cümlesinde olduğu gibi bir vektörün yönü, şiddeti, başlangıç noktası ve doğrultusu bilinen büyüklüklere vektörel büyüklük denir. Sponsorlu Bağlantılar Vektör ElemanlarıVektör elemanları 4 tanedir. Bunlar uygulama noktası, büyüklük, yön ve Noktası; Vektörel büyüklüğün başlangıç noktası denir. Yukarıdaki vektörün uygulama noktası O Vektörün sayısal değeridir. Örneğin K vektörünün büyüklüğünün değeri 4 Vektörel büyüklüğün yönü,doğru parçasının ucuna konulan okun yönündedir. Şekildeki K vektörünün yönü O dan A ya yöneliktir. Veya doğu Vektörel büyüklüğün hangi doğrultuda olduğunu gösterir. Şekilde K ile L vektörlerinin yönleri zıt fakat her ikisi de kuzey–güney göre, birbirlerine paralel olan vektörler çakışık olmasalarda doğrultuları aynı olur.

vektörel ve skaler büyüklüklerin ortak özellikleri